قیام یمانی چگونه است؟
قیام یمانی یا قیام قحطانی از نشانه‌های ظهور، به قیام مردی از نسل امام حسین(ع)، از اهالی یمن اشاره دارد که پیش از ظهور امام مهدی(عج) رخ می‌دهد. بنابر برخی روایات، قیام او با خروج سفیانی و قیام سید خراسانی همزمان است. او مردم را به سوی امام مهدی دعوت می‌کند و بنا بر روایات، با سفیانی درگیر می‌شود.
از قرن نخست قمری، افرادی ادعا کرده‌اند که یمانی هستند؛ از جمله عبدالرحمان بن محمد بن اشعث کندی که علیه حجاج بن یوسف ثقفی شورش کرد و احمد بن اسماعیل بصری معروف به احمد الحسن.
محتویات
[نهفتن]شخصیت یمانی
یمانی، لقب فردی است که بنا بر روایات، پیش از ظهور امام زمان(عج) قیام می‌کند[۱] و مردم را به سوی وی دعوت می‌کند.[۲]
نام اصلی یمانی، در احادیث شیعه ذکر نشده است؛ اما او از نسل امام حسین(ع)[۳] و یا از نوادگان زید بن علی[۴] دانسته شده است. گفته شده در برخی منابع اهل سنت نام او جهجاه، حسن و یا حسین است.[۵] نویسنده کتاب «رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور» گفته است که اگر چه به نَسَب یمانی در روایات تصریح نشده، اما دلایل قطعی ثابت می‌کند که وی از اهل بیت و از نسل امام حسین(ع) است.[۶]
در روایتی از پیامبر اکرم(ص)، از یمانی با عنوان منصور یاد شده که یاری‌دهنده حضرت مهدی است.[۷] همچنین منابع اهل سنت، او را قحطانی[۸] و منصور یمانی[۹] نیز خوانده‌اند. قحطانی منسوب به شخصی به نام قحطان است[۱۰] که عرب‌های یمن نسبشان به او می‌رسد.[۱۱]
خروج یمانی؛ نشانه ظهور
در روایات، قیام یمانی از علائم ظهور معرفی شده است؛ بر پایه روایتی که در کتاب کمال الدین شیخ صدوق، از امام صادق(ع) نقل شده، قیام یمانی در کنار صیحه آسمانی، خروج سفیانی، قتل نفس زکیه و خسف بیداء از نشانه‌های قطعی ظهور ذکر شده است.[۱۲] به گفته برخی پژهشگران،۳۶ حدیث درباره قیام یمانی در منابع شیعه و سنی وجود دارد[۱۳] و در بیشتر این روایات، به حتمی بودن قیام یمانی به عنوان نشانه ظهور اشاره نشده[۱۴] و از روایات شیعی تنها در دو روایت،[یادداشت ۱] حتمیت آمده است.[۱۵] از این‌رو برخی از محققان، در قطعی بودن قیام یمانی به عنوان نشانه ظهور تردید کرده‌اند[۱۶] و به این استناد کرده‌اند که در برخی از نسخه‌های این دو حدیث، قید حتمیت وجود ندارد[۱۷] و احتمال داده‌اند که این قید از سوی راویان به حدیث اضافه شده است.[۱۸]
زمان و مکان قیام
بنابر روایات، قیام یمانی همزمان با خروج سفیانی خواهد بود.[۱۹] بر پایه روایتی از امام باقر(ع) خروج سفیانی، یمانی و خراسانی در یک سال، یک ماه و یک روز خواهد بود.[۲۰] امام صادق(ع) در روایتی خروج سفیانی را در ماه رجب دانسته است.[۲۱] برخی با کنار هم گذاشتن این دو روایت، خروج یمانی را نیز در ماه رجب دانسته‌اند.[۲۲] برخی از نویسندگان، وقوع این رخدادها را در یک روز، کنایه از شدت پیوستگی قیام یمانی و خروج سفیانی با هم دانسته و معتقدند این امر منافاتی با وجود فاصله اندک میان آن دو ندارد.[۲۳]
همچنین در برخی منابع اهل سنت، روایاتی از فرود آمدن عیسی و خروج دجال در زمان او،[۲۴] و خروج او پس از مهدی[۲۵] وجود دارد. از نظر نویسندگان شیعی این روایات معتبر نیستند چرا که از معصوم صادر نشده‌اند[۲۶] و نیز به دلیل آنکه روایتی که خروج او را پس از مهدی می‌داند، ناسازگار با احادیثی است که قیام یمانی را از نشانه‌های ظهور حضرت مهدی معرفی می‌کند.[۲۷]
قیام یمانی بنابر روایات از یمن خواهد بود.[۲۸] در روایات مربوط به قیام یمانی، به شهرهای صَنعا، عَدَن، کِنده و منطقه اَبین اشاره شده است.[۲۹] برخی معتقدند روایات مربوط به صنعا، مستفیض و از طریق شیعه و اهل سنت نقل شده و اشاره به مرکزیت آن دارند.[۳۰]
اقدامات یمانی
در روایات به جزئیات قیام یمانی اشاره نشده اما برخی از اقدامات وی ذکر شده است؛ از جمله دعوت به حق، درگیری با سفیانی و فتح روم و قسطنطنیه.
- دعوت به حق؛ بر اساس روایتی از امام باقر(ع)، قیام یمانی بر حق دانسته شده و بر ضرورت پیوستن به قیام او تأکید شده است.[۳۱] برخی از نویسندگان مقصود از قیام به حق را دعوت به امامت تفسیر کرده‌اند.[۳۲] در روایتی از فردی به نام منصور نام برده شده که یاری‌دهنده حضرت مهدی است و ۷۰ هزار نفر حامی دارد.[۳۳] بر پایه روایتی هنگامی که یمانی قیام کند فروختن اسلحه حرام است.[۳۴]
- درگیری با سفیانی؛ برخی روایات از درگیری میان یمانی و سفیانی خبر می‌دهند؛ برای مثال کسی که چشم سفیانی را درمی‌آورد از صنعا خروج می‌کند،[۳۵] یا اولین کسی که با سفیانی می‌جنگد قحطانی است.[۳۶] روایات درباره نتیجه جنگ یمانی با سفیانی اختلاف دارند؛ برخی از پیروزی[۳۷] و برخی دیگر از شکست یمانی[۳۸] خبر می‌دهند. برخی از نویسندگان در توجیه اختلاف این روایات گفته‌اند که هر کدام از روایات، از درگیری آن دو در زمان و مکان خاصی خبر می‌دهد.[۳۹] درباره صحیح بودن سند این روایات تردید شده است.[۴۰] بر پایه روایتی که ابن حماد، عالم اهل سنت در الفتن نقل کرده یمانی در مدینه به امام مهدی می‌پیوندد، سفیانی لشکری را به مدینه می‌فرستد، ولی آن دو از مدینه به سمت مکه خارج می‌شوند.[۴۱] لشکر سفیانی به دنبال آنان به سمت مکه حرکت می‌کند و در مکانی به نام بیداء در زمین فرو می‌رود.[۴۲]
- فتوحات؛ در برخی منابع اهل سنت، آمده است که یمانی قسطنطنیه و روم را فتح می‌کند.[۴۳] پرچم‌های او و یارانش به رنگ سفید است.[۴۴] در منابع شیعی، فتح این مناطق به امام زمان نسبت داده شده است.[۴۵]
مدعیان یمانی
بر پایه روایتی، شیعیان از زمان امام صادق(ع) انتظار یمانی را می‌کشیدند. امام صادق، یمانی بودن فردی به نام «طالب حق»[یادداشت ۲] را به این دلیل رد کرد که یمانی دوستدار علی(ع) است ولی طالب حق از علی بیزاری می‌جوید.[۴۶] از قرن اول قمری افرادی خود را به عنوان یمانی معرفی کرده‌اند. از جمله:
- عبدالرحمن بن محمد بن اشعث (درگذشته ۸۵ق)، در زمان عبدالملک بن مروان، علیه حجاج بن یوسف ثقفی، حاکم عراق شورش کرد و خود را همان قحطانی نامید که اهل یمن انتظارش را می‌کشند.[۴۷] ابن اشعث پس از شکست از امویان به سیستان رفت و در آنجا از دنیا رفت.[۴۸]
- ابن فرس: بر اساس گزارش ابن خلدون، عبدالرحیم بن عبدالرحمان بن فرس از علمای قرن ششم و هفتم در آندلس بود. روزی در مجلس منصور سخن تندی بر زبان آورد. پس از آن مدتی مخفیانه زندگی کرد و هنگامی که منصور از دنیا رفت، ظاهر شد و ادعا کرد همان قحطانی است که پیامبر از آمدنش خبر داده است. سرانجام ناصر بن منصور سپاهی به سوی او فرستاد و ابن زید در این نبرد کشته شد.[۴۹]
- احمد بن اسماعیل بصری معروف به احمد الحسن، خود را یمانی معرفی می‌کند. او مدعی است که وظیفه زمینه‌سازی ظهور را بر عهده دارد و پس از امام زمان حکومت را به دست خواهد گرفت.[۵۰] کتاب «دعوة احمد الحسن بین الحق و الباطل» در ردّ ادعا و نقد باورهایش نوشته شده است.[۵۱]
همچنین از یزید بن ملهب[۵۲] و عبدالرحمان بن منصور (در زمان هشام بن حکم الموید بالله)[۵۳] به عنوان مدعی یمانی یاد شده است.
تک‌نگاری
کتاب «الیمانی رایة هدی» درباره قیام یمانی به زبان عربی نوشته شده است. نویسنده این کتاب، سید محمدعلی الحلو (متولد ۱۳۷۶ق)، عالم شیعه اهل عراق است. در این کتاب به مباحثی همچون نام و نسب یمانی، مکان و زمان قیام او پرداخته شده است. نویسنده، قیام یمانی را از علائم حتمی ظهور دانسته است.[۵۴]
جستارهای وابسته
پانویس
- پرش به بالا↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۳-۲۵۲.
- پرش به بالا↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۵-۲۵۶؛ فتلاوی، رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ۱۴۲۰ق، ص۱۰۱.
- پرش به بالا↑ صدوق، کمال الدین، ج۱، ۱۳۹۵ق، ص۲۵۱.
- پرش به بالا↑ ابن طاووس، فلاح السائل،۱۴۰۶ق، ص۱۷۱.
- پرش به بالا↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۲۰.
- پرش به بالا↑ فتلاوی، رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ۱۴۲۰ق، ص۱۰۰.
- پرش به بالا↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۳۹-۴۰.
- پرش به بالا↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۷۵؛ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۲، ص۱۸۳.
- پرش به بالا↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۱۹۹.
- پرش به بالا↑ ابن منظور، لسان العرب، ۱۴۱۴ق، ج۷، ص۳۷۴.
- پرش به بالا↑ ابن کثیر، البدایه و النهایه، ۱۴۰۷ق، ج۲، ص۱۵۶.
- پرش به بالا↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰، ح۷.
- پرش به بالا↑ مهدوی‌راد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۲۶.
- پرش به بالا↑ برای نمونه نگاه کنید به؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۲۸، ج۲، ص۶۴۹، ح۱؛ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۳، ۲۵۲؛ لیثی، عیون الحکم و المواعظ، ۱۳۷۶ش، ص۲۴۴؛ ابن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۱.
- پرش به بالا↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۱۷.
- پرش به بالا↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۱۷-۱۹؛ مهدوی‌راد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۲۶.
- پرش به بالا↑ کلینی، الکافی، ۱۴۰۷ق، ج۸، ص۳۱۰، ح۴۸۳؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۵۲، ص۲۳۳.
- پرش به بالا↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۱۹.
- پرش به بالا↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۳۰۵؛ طوسی، الغیبه، ۱۴۱۱ق، ص۴۴۷.
- پرش به بالا↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۵-۲۵۶.
- پرش به بالا↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰.
- پرش به بالا↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۲۶.
- پرش به بالا↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۲۶-۲۷.
- پرش به بالا↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۲۹۱.
- پرش به بالا↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۲۸۵؛ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۲، ص۱۸۴.
- پرش به بالا↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۳۶.
- پرش به بالا↑ برای نمونه نگاه کنید به؛ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۲۸، ج۲، ص۶۴۹، ح۱؛ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۳، ۲۵۲؛ لیثی، عیون الحکم و المواعظ، ۱۳۷۶ش، ص۲۴۴؛ ابن طاووس، فلاح السائل، ۱۴۰۶ق، ص۱۷۱.
- پرش به بالا↑ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۳۱؛ لیثی، عیون الحکم و المواعظ، ۱۳۷۶ش، ص۲۴۴.
- پرش به بالا↑ فتلاوی، رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ۱۴۲۰ق، ص۱۰۱.
- پرش به بالا↑ فتلاوی، رایات الهدی و الضّلال فی عصر الظّهور، ۱۴۲۰ق، ص۱۰۱.
- پرش به بالا↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۵-۲۵۶.
- پرش به بالا↑ مهدوی‌راد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۵۲.
- پرش به بالا↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۳۹-۴۰.
- پرش به بالا↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۶.
- پرش به بالا↑ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۲۷.
- پرش به بالا↑ ازدی نیشابوری، مختصر اثبات الرجعه، ۱۴۱۳ق، ح۹، ص۲۶۱، به نقل از مهدوی‌راد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۵۳؛ نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۲۷.
- پرش به بالا↑ ازدی نیشابوری، مختصر اثبات الرجعه، ۱۴۱۳ق، ح۹، ص۲۶۱، به نقل از مهدوی‌راد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۵۳.
- پرش به بالا↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۱۹۹.
- پرش به بالا↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۳۵.
- پرش به بالا↑ آیتی، «یمانی درفش هدایت»، ص۳۵؛ مهدوی‌راد، «بررسی تطبیقی روایات یمانی از منظر فریقین»، ص۵۴.
- پرش به بالا↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۲۲۳.
- پرش به بالا↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۲۱۲.
- پرش به بالا↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۲۹۱.
- پرش به بالا↑ ابن حماد، الفتن، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، ص۱۹۹.
- پرش به بالا↑ برای نمونه نگاه کنید به: نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۳۱۹.
- پرش به بالا↑ طوسی، الامالی، ۱۴۱۴ق، ص۶۶۱.
- پرش به بالا↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، دار الصاوی، ص۲۷۲؛ مقدسی، البدء و التاریخ، مکتبة الثقافة الدینیة، ج۲، ص۱۸۴.
- پرش به بالا↑ مسعودی، التنبیه و الاشراف، دار الصاوی، ص۲۷۳.
- پرش به بالا↑ ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۶، ص۳۳۶.
- پرش به بالا↑ یوسفیان، «بررسی برخی ادله روایی احمد بصری یمانی دروغین»، ص۶۳.
- پرش به بالا↑ یوسفیان، «بررسی برخی ادله روایی احمد بصری یمانی دروغین»، ص۶۳.
- پرش به بالا↑ فخر رازی، المحصول، ۱۴۱۸ق، ج۴، ۳۴۷-۳۴۸.
- پرش به بالا↑ ابن خلدون، دیوان المبتدأ و الخبر، ۱۴۰۸ق، ج۴، ص۱۹۱.
- پرش به بالا↑ الحلو، الیمانی رایة هدی، ۱۴۲۵ق، ص۳۸.
یادداشت‌ها
- پرش به بالا↑
- قَبْلَ قِيَامِ الْقَائِمِ خَمْسُ عَلَامَاتٍ مَحْتُومَاتٍ الْيَمَانِيُّ وَ السُّفْيَانِيُّ وَ الصَّيْحَةُ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ وَ الْخَسْفُ بِالْبَيْدَاءِ.(صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۶۵۰، ح۷.)
- النِّدَاءُ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ السُّفْيَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ الْيَمَانِيُّ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ قَتْلُ النَّفْسِ الزَّكِيَّةِ مِنَ الْمَحْتُومِ وَ كَفٌّ يَطْلُعُ مِنَ السَّمَاءِ مِنَ الْمَحْتُومِ(نعمانی، الغیبه، ۱۳۹۷ق، ص۲۵۲.)
- پرش به بالا↑ طالب حق لقب عبدالله بن یحیی کندی از بزرگان خوارج بود که در سال ۱۲۹ق علیه امویان در یمن خروج کرد.(خلیفة بن خیاط، تاریخ خلیفه، ۱۴۱۵ق، ص۲۵۰.)
منابع
- آیتی، نصرت‌الله، یمانی درفش هدایت، مجله مشرق موعود، شماره ۱، سال ۱۳۸۵ش.
- ابن حماد، نعیم بن حماد، الفتن، تصحیح: مجدی بن منصور شوری، بیروت، دار الکتب العلمیه منشورات محمدعلی بیضون، بی‌تا.
- ابن خلدون، عبد الرحمان بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر و من عاصرهم من ذوی الشأن الاکبر، تحقیق: خلیل شحادة، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
- ابن طاووس، علی بن موسی، فلاح السائل و نجاح المسائل، قم، بوستان کتاب، ۱۴۰۶ق.
- ابن کثیر دمشقی، اسماعیل بن عمر، البدایه و النهایه، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷ق/۱۹۸۶م.
- ابن منظور، محمد مکرم، لسان العرب، تصحیح: احمد فارس، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۴ق.
- ازدی نیشابوری، فضل بن شاذان، مختصر اثبات الرجعه، ترجمه: میرلوحی، تحقیق: باسم الهاشمی، بیروت، دار الکرم، ۱۴۱۳ق.