پیامبران الهی
پیامبران یا انبیاء کسانی هستند که خداوند از طریق آنها، انسان را به سوی خود دعوت می‌کند. خداوند بوسیله وحی با پیامبران در ارتباط است.
عصمت، آگاهی از علم غیب، معجزه و دریافت وحی از ویژگی‌های پیامبران است. در قرآن برخی از معجزات پیامبران، مانند سرد شدن آتش بر ابراهیم(ع)، تبدیل شدن عصای موسی به اژدها، زنده شدن مردگان به دست حضرت عیسی(ع) و قرآن کریم ذکر شده است.
در قرآن کریم بر برتری بعضی از پیامبران بر پیامبران دیگر تاکید شده است. برخی از پیامبران علاوه بر مقام نبوت، مقام رسالت و برخی مقام امامت نیز داشته‌اند. بر اساس روایات پیامبران اولوالعزم (نوح(ع)، ابراهیم(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) و محمد(ص)) بر پیامبرانِ دیگر برتری دارند و پیامبر اسلام(ص) از همه آنان برتر است. همچنین از میان پیامبران، شیث(ع)، ادریس(ع)، موسی(ع)، داوود(ع)، عیسی(ع) و محمد(ص) را دارای کتاب آسمانی و پیامبران اولوالعزم را صاحب شریعت دانسته‌اند.
بنابر دیدگاه مشهور، تعداد پیامبران ۱۲۴ هزار تَن است. در قرآن نام ۲۶ تن از آنان آمده است. نخستین پیامبر حضرت آدم(ع) و آخرین پیامبر حضرت محمد(ص) است.
عالمان شیعه در آثار خود به تاریخ پیامبران پرداخته و کتاب‌های مستقلی این باره نوشته‌اند. النّورُ المُبین فی قِصَص الاَنْبیاءِ وَ المُرْسَلینِ سید نعمت الله جزایری، قصص الانبیای راوندی، تنزیه الانبیاء اثر سید مرتضی و حیات القلوبِ علامه مجلسی از این موارد است.
محتویات
[نهفتن]پیامبر
پیامبر یا نبی کسی است که بدون واسطه بشر از جانب خدا خبر می‌دهد[۱] و واسطه بین خدا و مخلوقات است و مخلوقات را به سوی خدا دعوت می‌کند.[۲]
دریافت وحی، علم غیب،[۳] و عصمت[۴] از ویژگی‌های پیامبران است. بیشتر متکلمان اسلامی بر این باورند که پیامبران در همه امور و مراحل زندگی از گناه و خطا معصوم‌اند؛[۵] از این‌رو مواردی را که در قرآن از استغفار پیامبران و بخشایش خداوند سخن به میان آمده،[۶] مانند کشتن مرد مصری توسط حضرت موسی(ع)،[۷] رها کردن رسالت توسط حضرت یونس(ع)[۸] و خوردن میوه ممنوعه توسط حضرت آدم(ع)[۹] به ترک اولی تفسیر کرده‌اند. در مقابل برخی متکلمان، عصمت پیامبران را فقط در امور مربوط به نبوت لازم می‌دانند و در امور جاری زندگی قائل به سهو النبی هستند.[۱۰]
تعداد و نام‌ها
درباره تعداد پیامبران روایات مختلفی وجود دارد. علامه طباطبایی بنا به روایتی مشهور، تعداد آنان را ۱۲۴ هزار تن نقل می‌کند.[۱۱] طبق این روایت، ۳۱۳ نفر از پیامبران، رسول‌اند، ۶۰۰ تن از انبیای بنی‌اسرائیل و چهار تن (هود(ع)، صالح(ع)، شعیب(ع) و محمد(ص)) عرب‌اند.[۱۲] در روایات دیگر تعداد پیامبران ۸ هزار،[۱۳] ۳۲۰ هزار، [۱۴] و ۱۴۴ هزار تن[۱۵] ذکر شده است. علامه مجلسی احتمال می‌دهد عدد ۸ هزار، مربوط به پیامبران بزرگ باشد.[۱۶] اولین پیامبر حضرت آدم(ع)[۱۷] و آخرین پیامبر حضرت محمد(ص) بوده است.[۱۸]
قرآن از برخی پیامبران نام برده است.[۱۹] آدم(ع)، نوح(ع)، ادریس(ع)، هود(ع)، صالح(ع)، ابراهیم(ع)، لوط(ع)، اسماعیل(ع)، الیسع(ع)، ذوالكفل(ع)، الیاس(ع)، یونس(ع)، اسحاق(ع)، یعقوب(ع)، یوسف(ع)، شعیب(ع)، موسی(ع)، هارون(ع)، داوود(ع)، سلیمان(ع)، ایوب(ع)، زكریا(ع)، یحیی(ع)، عیسی(ع) و محمد(ص) پیامبرانی هستند که نام آنان در قرآن آمده است.[۲۰] برخی از مفسران معتقدند نام اسماعیل بن حزقیل[یادداشت ۱] نیز در قرآن آمده است.[۲۱]
عده‌ای معتقدند قرآن از اوصاف برخی پیامبران، مانند ارمیا(ع) و شموئیل(ع) یاد کرده، اما نامشان را ذکر نکرده است.[۲۲] در قرآن سوره‌ای به نام انبیاء و تعدادی از سوره‌ها به نام یونس، هود، یوسف، ابراهیم، محمد و نوح نامگذاری شده‌اند.
در روایات از شیث،[۲۳] حزقیل،[۲۴] حبقوق،[۲۵]دانیال،[۲۶] جرجیس،[۲۷]عزیر،[۲۸]حنظله[۲۹] و ارمیا [۳۰] به عنوان پیامبر یاد شده است. در پیامبری افرادی همچون خضر،[۳۱] خالد بن سنان[۳۲] و ذی القرنین[۳۳] ختلاف است. همچنین به گفته علامه طباطبایی عزیر نیز از کسانی است که پیامبر بودنش واضح نیست.[۳۴] برپایه آیات قرآن، برخی از پیامبران هم‌زمان با هم می‌زیسته‌اند؛ ازجمله موسی با هارون[۳۵] و ابراهیم با لوط[۳۶] هم‌عصر بوده‌اند.
| نام شخص | تکرار | در عهدین | نبی | رسول | امام | کتاب | قوم | مدفن | دارای شریعت |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| آدم | ۱۷ | Adam | نجف | ||||||
| ادریس | ۲ | Enoch | نبی[۳۷] | عروج به آسمان[۳۸] | |||||
| نوح | ۴۳ | Noah | نبی[۳۹] | رسول[۴۰] | نجف | بله[۴۱] | |||
| هود | ۷[۴۲] | Eber | رسول[۴۳] | عاد[۴۴] | نجف | ||||
| صالح | ۹ | رسول[۴۵] | ثمود[۴۶] | نجف | |||||
| ابراهیم | ۶۹ | Abraham | نبی[۴۷] | رسول[۴۸] | امام[۴۹] | صُحُف[۵۰] | الخلیل (فلسطین) | بله[۴۱] | |
| لوط | ۲۷ | Lot | نبی[۳۹] | رسول[۵۱] | فلسطین | ||||
| اسماعیل | ۱۱ | Ishmael | نبی[۵۲] | مسجدالحرام | |||||
| عزیر | ۱ | [۵۳] | بنی اسرائیل | فلسطین | |||||
| اسحاق | ۱۷ | Isaac | نبی[۵۴] | امام[۵۵] | الخلیل (فلسطین) | ||||
| یعقوب | ۱۶ | Jacob | نبی[۵۴] | امام[۵۵] | جامع الخلیل (فلسطین) | ||||
| یوسف | ۲۷ | Joseph | نبی[۳۹] | بنی‌اسرائیل | جامع الخلیل (فلسطین) | ||||
| ایوب | ۴ | Job | نبی[۳۹] | حوران | |||||
| شعیب | ۱۱ | Jethro, Reuel, Hobab | رسول[۵۶] | مدین[۵۷] | بیت المقدس | ||||
| موسی | ۱۳۶ | Moses | نبی[۵۸] | رسول[۵۸] | تورات[۵۹] | فرعونیان[۶۰] و بنی اسرائیل[۶۱] | اطراف بیت المقدس | بله[۴۱] | |
| هارون | ۱۹ | Aaron | نبی[۶۲] | رسول[۶۳] | فرعونیان[۶۴] و بنی اسرائیل[۶۵] | اطراف طور سینا | |||
| ذوالکفل | ۲ | Ezekiel | بین کوفه و حله | ||||||
| داود | ۱۶ | David | نبی[۳۹] | زبور[۶۶] | بیت المقدس | ||||
| سلیمان | ۱۷ | Solomon | نبی[۳۹] | بیت المقدس | |||||
| الیاس | ۲ | Elijah (Elias) | نبی[۳۹] | رسول[۶۷] | عروج به آسمان | ||||
| الیسع | ۲ | Elisha | نبی[۳۹] | دمشق | |||||
| یونس | ۴ | Jonah | نبی[۳۹] | رسول[۶۸] | کوفه | ||||
| زکریا | ۷ | Zechariah | نبی[۳۹] | بیت المقدس | |||||
| یحیی | ۵ | John the Baptist | نبی[۶۹] | مسجد اموی، دمشق | |||||
| عیسی | ۲۵ | Jesus | نبی[۷۰] | رسول[۷۱] | انجیل[۷۲] | بنی اسرائیل[۷۳] | عروج به آسمان | بله[۴۱] | |
| محمد | ۴ | نبی[۷۴] | رسول[۷۵] | قرآن[۷۶] | همه مردم[۷۷] | مدینه | بله[۴۱] |
درجات و مراتب
بر اساس آیه «بعضی از انبیا را بر بعضی برتری بخشیدیم»،[۷۸] مقام و جایگاه پیامبران یکسان نیست و برخی از آنان بر دیگران برتری دارند. در احادیث مقام پیامبراکرم(ص) از انبیای دیگر برتر دانسته شده است.[۷۹] از نظر یهودیان انبیای بنی‌اسرائیل از دیگر انبیا برتر بوده و در میان آنان نیز، حضرت موسی(ع) از دیگران برتر است.[۸۰]
اولوالعزم
به گفته علامه طباطبایی، منظور از عزم در آیه ۳۵ احقاف، شریعت و مراد از اولوالعزم، پیامبران صاحب شریعت است. از نظر وی پنج پیامبر دارای شریعت (نوح(ع)، ابراهیم(ع)، موسی(ع)، عیسی(ع) و محمد(ص)) اولوالعزم هستند.[۸۱] برخی دیگر بر این باورند که اولوالعزم منحصر در پیامبران صاحب شریعت نیست.[۸۲] بر پایه روایتی، پیامبران اولوالعزم از پیامبران دیگر برترند.[۸۳]
مقام رسالت
بنابه قول مشهور، نبی مفهومی عام‌تر از رسول است هر رسولی نبی است ولی همه انبیاء رسول نیستند.[۸۴] بر پایه حدیثی، ۳۱۳ تن از پیامبران، رسول بوده‌اند.[۸۵] برخی از تفاوت‌های نبی و رسول عبارتند از:
- رسول در خواب و بیداری وحی را دریافت می‌کند، اما نبی تنها در خواب.[۸۶]
- وحی بر رسول را جبرئیل ابلاغ می‌کند، اما وحی بر نبی از طریق فرشتگان دیگر یا الهام قلبی و یا رؤیای صادقه صورت می‌پذیرد.[۸۷]
- رسول علاوه بر مقام نبوت، رسالت اتمام حجت را نیز بر عهده دارد.[۸۸]
- رسول کسی است که شریعت دارد و احکام وضع می‌کند ولی نبی نگهبان شریعت دیگری است. طبرسی این قول را به جاحظ نسبت داده است.[۸۹] البته برخی از مفسران مانند طبرسی، نبی و رسول را مترداف می‌دانند.[۹۰]
مقام امامت
بر اساس آیه ابتلای ابراهیم، برخی پیامبران دارای مقام امامت نیز بوده‌اند.[۹۱] در برخی روایات مقام امامت برتر از مقام نبوت دانسته شده، چراکه این مقام در اواخر عمر ابراهیم(ع) و پس از نبوت به او داده شد.[۹۲] در سوره انبیاء، حضرت ابراهیم(ع)، اسحاق(ع)، یعقوب(ع) و لوط(ع) امام معرفی شده‌اند.[۹۳] در حدیثی از امام صادق(ع)، همه پیامبران اولوالعزم دارای مقام امامت دانسته شده‌اند.[۹۴]
برتری بر فرشتگان
بنا به گفته شیخ مفید، امامیه و اهل حدیث از اهل سنت مقام پیامبران را برتر از فرشتگان می‌دانند ولی بیشتر معتزله از اهل سنت قائل به برتری فرشتگان بر انبیاء هستند.[۹۵] در برخی احادیث مقام پیامبراکرم(ص) و دوازده امام، از فرشتگان بالاتر دانسته شده است.[۹۶]
کتاب و شریعت
تعدادی از پیامبران کتاب آسمانی داشته‌اند؛ بنا بر آیات قرآن،